E takova në një vend që nuk premtonte asgjë të jashtëzakonshme: në një zyrë të heshtur, ku letra e vjetër kishte aromën e saj të veçantë dhe skaneri nxirrte një zhurmë të butë, sikur të merrte frymë. Që nga dita e parë, sytë e tij më dukeshin të njohur, si dritaret e një shtëpie ku s’kam hyrë kurrë, por që e gjej gjithmonë në ëndrra. Quhej Arben dhe punonte me zëra, me kaseta të vjetra që duhej t’u pastrohej shushurima, që të dëgjohej brenda tyre copëza jete. Unë merresha me fotografitë: rregulloja skajet, shënimet në prapaskena, datat që askush nuk i kujtonte saktë. Të dy, në mënyra të ndryshme, i jepnim të kaluarës një shans për të folur prapë.
Në fund të javës së dytë, dikush solli një kuti këpucësh, plot me letra e kartolina. Letrat e dashurisë së dy të rinjve të viteve ‘70, të cilët, sipas shënimeve në një cep, s’u martuan kurrë. Ne i lexonim me radhë, jo për t’i shkelur privatësinë, por se kjo ishte pjesë e punës: të kuptonim se ç’mbante brenda secili fletë, që ta katalogonim siç duhet. “E sheh?” më tha Arbeni, duke mbajtur një letër pranë dritares, “ka vende ku letra është lagur. Ose shi, ose lot.” U qesha me atë seriozitet të butë që kishte, pastaj ndjeva një gjilpërë në gjoks. Nuk e di pse. Ndoshta sepse, që në fillim, diçka brenda meje e kuptoi se do të mbeteshin edhe te ne disa fjali pa fund.
Arbeni kishte një mënyrë të dëgjuri që më hutonte. Kur flisja, ai nuk ndërhynte, vetëm rrinte i pranishëm. Nuk ishte lloj i fjalëve të mëdha, por i heshtjeve të drejta. Kur i tregova se e kisha lënë pas një marrëdhënie të gjatë që kishte nisur me ëndrra të përbashkëta dhe kishte përfunduar me plane të veçuara, ai nuk bëri asnjë pyetje. Vetëm më solli një kub me çaj mente dhe tha: “Njerëzit mendojnë se dashuria matet me kohë, por ndoshta matet me mënyrën si e përballon heshtjen bashkë.” Asgjë poetike, asgjë e rëndë. Vetëm e vërteta e një njeriu që e di sa vështirë është të gjesh fjalë kur zemra po rri pezull.
Ditët rrodhën si fletë që bien nga një album i trashë. Ne punonim pranë, i ndërronim laptopët kur njëri kishte nevojë për programin e tjetrit, dëgjonim tingujt e qytetit nga dritarja: një shitës i akullores, një fëmijë që qesh, një motor që ndizet e shuhen larg. Ecnim pasditeve te ura dhe flisnim për gjërat e vogla që e bëjnë jetën të durueshme: një kafe e mirë, një palë këpucë që nuk të vrasin, një këngë që të kujton shtëpinë pa të tronditur. Më tregoi për të motrën e vogël që e rriti si baba, sepse prindërit ikën herët nga kjo botë. Unë i tregova për gjyshen time që mbante fotografitë në kavanozë qelqi, si të ishin reçel fiksimesh. “Ndoshta prandaj punon me foto,” tha Arbeni, “për t’i ruajtur kujtimet nga prishja.” “Ndoshta ti me zëra,” i ktheva unë, “që të mos harrohet si tingëllon dashuria kur është e re.”
Nuk e di saktësisht kur u bë e qartë mes nesh ajo që nuk emërtohej. Mbase ditën kur një kasetë na bëri të ndalnim frymën. Ishte zëri i një gruaje e cila i lexonte një letër burrit të saj që punonte jashtë. Ai duhej të kthehej në verë, por vera u kthye në vjeshtë e vjeshta në një tjetër vit. “Nuk e di si quhet kjo që kam,” tha gruaja në kasetë, “është një shtrëngim në gjoks kur shoh dritën e kuqe të telefonit e nuk ndizet për mua. Por prapë, kur mbyll sytë, çdo gjë pushon së dhimburi.” Heshtëm gjatë, unë dhe Arbeni. Pastaj ai pëshpëriti: “Ka dashuri që takohen në dritë, por nuk rrinë dot nën të.” Unë shtova pa e parë: “Ka shpirtra që takohen, por nuk bashkohen.”
Asokohe mësova që ai ishte i fejuar. Nuk ma fshehu, as nuk ma tha teatrale. U ul pranë meje, me duart që i preknin njëra-tjetrën, si njerëz që luten, dhe tha: “Ne kemi vite bashkë. Ka ndodhur nga ato dallgët e jetës që s’i shpjegon dot, por unë e di çfarë kam premtuar. Ndoshta ky është gabimi im më i madh ose mençuria ime më e madhe; nuk e di.” Nuk ma kërkoi zemrën, as nuk ma ofroi të tijën. Vetëm e vendosi të vërtetën në tavolinë, në të njëjtën mënyrë si vendosnim letrat e vjetra që duhej të skanoheshin: me kujdes, pa i rrudhur, pa i grisur.
Atë mbrëmje, u ktheva në shtëpi me një peshë të butë. Kishte një lumturi të pazakontë në të diturit se isha takuar me një shpirt binjak, dhe një dhimbje të ngrohtë që s’e përshkruaja dot. E lija dritën hapur, siç bëja kur isha fëmijë, dhe i thosha vetes: “Një njeri mund të të duket i yti, pa qenë i yti.” Nuk qava. Thjesht pranova se jo çdo rrugë që të çon te një njeri ka si fund një shtëpi. Ndonjëherë, rruga mbaron te një stol i parkut, te një rrotullim ere, te një fjalë e pathënë që s’të le të falesh, as të pendohet.
Ditët vazhduan si më parë, vetëm se ne bëmë kujdes të mos e prisnim telin e hollë që na mbante njerëzorë. Nuk u ndamë nga puna, as nga bisedat. Vetëm i vumë kufij të qartë që të mos e shkatërronim atë që ne ishim: dy njerëz që u bënë më të mirë duke u njohur, jo duke u zotëruar. Kur ndonjëherë syri i tij më kërkonte më shumë se sa duhej, ai e kthente shikimin te kompjuteri; dhe kur duart e mia donin ta prekja një çast pa arsye, i ngulitja në prehër dhe numëroja me zë të ulët: një, dy, tre. Të duket e trishtueshme? Ndoshta. Por në atë vetëpërmbajtje kishte një lloj dinjiteti që s’e kisha përjetuar asnjëherë më parë.
Një pasdite me shi, ne u strehuam poshtë një ballkoni të vjetër që pikonte nga një vend. Uji binte si violinë e mbetur pa orkestër. Ai më tregoi se fejesa kishte nisur si miqësi e gjatë dhe se e fejuara e tij i kishte qëndruar pranë kur ai merrte dy punë njëkohësisht që ta çonte motrën në universitet. “Kam detyrime të bukura,” tha, “jo se janë zinxhirë, por se janë rrënjë.” E dija. E kuptoja. Një pjesë e imja u ndriçua nga respekti; pjesa tjetër u errësua nga ajo ndjenja e përjetshme e humbjes së diçkaje që nuk e pate kurrë. “Atëherë të paktën, mos e shkatërrojmë këtë që kemi,” i thashë. “Kjo që kemi,” ai buzëqeshi me një hije malli, “është si një faqe që nuk futet në album, por që ti e mban prapë, në zarf, sepse ta ndryshon mënyrën si e sheh albumin.”
Në zyrë, letrat e dy të rinjve nga kutia e këpucëve mbaruan. Historia e tyre përfundonte me një kartolinë pa emër, vetëm me një datë dhe një fjali: “Mirupafshim kur të jetë e mundur.” Nuk e mësuam kurrë si mbaroi ajo dashuri. Teksa po i jepnim kodin e fundit katalogues, Arbeni tha: “Mbase janë takuar pas vitesh, me flokë të bardhë e me fëmijë pranë.” “Mbase,” i thashë, “ose thjesht nuk kanë pasur nevojë të takoheshin. Ndoshta kanë ecur gjithë jetën me idenë se diku dikur, u deshën mjaft për të mos u bërë një.” Nuk po flisnim vetëm për ta.
Vera erdhi me nxehtësi dhe lajme. Unë fitova një bursë për të punuar për tre muaj në një institut të huaj, për një projekt të ngjashëm. Kisha ëndërruar të ikja, të hapja dritare të reja, gjithmonë. Kur ia thashë Arbenit, u gëzua në mënyrën e tij: pa tepri, por me një po të plotë. “Do të më marrë malli për mënyrën si ti i shikon fotografitë,” tha. “Sikur të ishin dritare që kanë kohë që presin të hapen.” “Edhe unë për mënyrën si ti dëgjon,” i thashë, “si të ishe stacion treni për zëra të lodhur.” Nuk pati përqafime të gjata, as fjalime. Vetëm një bisedë të qetë, si e njerëzve që dinë se çfarë janë në gjendje t’i japin njëri-tjetrit dhe çfarë jo.
Natën para se të nisesha, ecëm nëpër qytet. Dritat bienin si yje të përulur mbi asfaltin e lagësht. Te një librari e vogël e hapur vonë, bleva një fletore me kapak blu. S’kishte asnjë plan a justifikim; thjesht ndjeva se duhej të kisha një vend ku ta shkruaja këtë ndjenjë që s’kishte emër. Ai bleu një kasetë bosh, nga ato që mezi i gjen. “Për të mos harruar të regjistroj çfarë nuk do të them,” tha me një buzëqeshje të lodhur. U ndalëm te ura ku kishim ecur dhjetëra herë. “Ka një gjë që të detyrohem,” i thashë. “Të të tregoj se si u ndjeva.” Ai u kthye nga unë, me atë vëmendje që e bënte kohën të mos ketë nxitim. “U ndjeva si të kisha gjetur një dhomë brenda meje ku s’kisha hyrë kurrë. Një dhomë me dritare nga të dy anët. Prej teje, nuk kam më frikë nga heshtja.” Ai preku shkallët e urës me majën e këpucës, si të matë ritmin e ujit. “Edhe unë,” tha, “nuk kam më frikë t’i them vetes së gëzimi nuk është gjithmonë pronë. Ndonjëherë është vizitor, por prapë shtëpisë i mbetet aromë e mirë.”
U ndamë te një stacion autobusi, me premtimin që s’ishte premtim: të kujdeseshim për veten dhe për kujtimet. Kur u ktheva pas tre muajsh, zyrën e gjetëm pak më të rregullt, qoftë se kolegët ishin kujdesur, ose sepse largësia e bënte gjithçka të dukej me skaje të mbyllura. Arbeni ishte aty. Rëndonte një lodhje e re në sytë e tij, lodhje e njerëzve që kanë marrë vendime dhe po jetojnë brenda tyre. Në gisht nuk mbante unazë, por kjo nuk do të thoshte gjë. Nuk e pyeta. Ai më tregoi për projektin që e kishte mbajtur të zënë, për motrën që tashmë kishte gjetur punë, për një qira të re, për përpjekjen për të qenë i drejtë me të gjitha palët e vetes. Biseduam si njerëz që s’kanë arsye të fshehin asgjë, por as të shkatërrojnë diçka të paprekshme.
Më vonë, jeta na shpërndau si gjithmonë. Unë vazhdova të punoja me fotografi e histori të humbura, fillova të shkruaja edhe vetë: ese të shkurtra për atë që drita na tregon dhe na fsheh. Ndonjëherë, në fletoren me kapak blu, shkruaja një fjali që e filloja gjithmonë njëlloj: “Ka takime që nuk janë fillime, por dritëzoti.” Dhe më pas flisja për të: për mënyrën si e mbante gotën, si e shpjegonte heshtjen, si i qiste një vend të sigurt fjalëve të të tjerëve. Nuk i shkruaja kurrë emrin. Jo për ta fshehur, por që të mos ia bëja hije vetes.
Rastisëm një herë në rrugë, pas dy vitesh. Ai ishte me një fëmijë të vogël që i mbante dorën dhe e shikonte si portë e botës. U përshëndetëm me sytë që dinë të flasin pa i trazuar gjërat. Ai ma prezantoi vogëlushen, unë i dhashë asaj një lule nga çanta, nga ato plastike, pa peshë, që fëmijët i duan si të ishin të vërteta. Pastaj ai më tha, me një zë që kishte në vete një qetësi të fituar me mund: “Shpresoj të jesh mirë.” “Jam mirë,” i thashë, dhe e ndjeva. Ishte e vërtetë. “Edhe ti?” Ai pohoi me kokë. “Po përpiqem të mos humbas asgjë nga ajo që kam, as atë ç’kam mësuar.” U ndamë me një buzëqeshje që mbylli një kapitull pa e djegur librin.
E kuptova se shpirtrat mund të takohen pa u bashkuar dhe megjithatë, të mos rrinë të huaj. Si dy lumenj që ecin paralel sa kohë që terreni i lejon, pastaj marrin udhë të ndryshme, duke mbajtur brenda pikën ku ishin më pranë. Takimi ynë nuk ishte dështim, as mungesë guximi; ishte një marrëveshje e heshtur për t’i bërë nder asaj që quhet e mirë. Ka momente kur dashuria është thjesht pranimi i kufirit. Dhe shumë herë, ky kufi është ura e vetme që të çon te vetja.
Në netët kur shiu i bie xhamit me durim, unë ndez një dritë të vogël pranë tavolinës dhe hap ndonjë letër të vjetër nga arkiva. Disa janë të mbushura me premtime që s’u bënë kurrë, disa me harta udhëtimesh që nuk u nisën asnjëherë. Por të gjitha kanë gjurmën e nxehtë të njerëzve që zgjodhën, në një mënyrë a një tjetër, të mos e shkelin diçka të shenjtë brenda tyre. E pikërisht aty, në ato letra, e gjej veten pranë Arbenit sërish: të ulur në një tryezë pune, unë me fotot, ai me kasetat, duke i dhënë emër gjërave që shumica i harron. Nuk kam nevojë ta kem aty fizikisht për ta ndier se çfarë ruajti ai në mua: një qartësi të butë, një jetë që nuk ka frikë nga heshtja.
Nëse dikush më pyet sot nëse besoj te dashuria, unë i them po, por jo si zotërim. Besoj te dashuria si një dritë që i bie murit të brendshëm dhe të tregon një derë që s’e ke parë më parë. Ndonjëherë, ai që ta tregon derën nuk hyn kurrë brenda. Ndoshta nuk është e tij për të hyrë. Por ti sërish mund të hapësh, të ajrosësh, të zhvendosësh mobiliet, të bësh vend për gëzime që vijnë më vonë. Dikur, shumë vite më pas, e gjeta veten duke qeshur me dikë tjetër, në një mbrëmje të zakonshme. Kur ai tjetri më pyeti pse qesha befas pa arsye, i thashë: “Sepse po mendoja si ka njerëz që të mësojnë të mos kesh frikë nga hapat e vegjël.” Ai s’e dinte, por brenda asaj të qeshure ishte një falënderim për një njeri që nuk u bë kurrë i imi.
Në fletoren me kapak blu, faqja e parë ka mbetur bosh. Ndoshta ka qenë gjithmonë e destinuar të jetë e tillë, si shenjë që fillimet janë edhe pa fjalë. Ndoshta një ditë do të shkruaj aty një fjali përfundimtare, por deri atëherë e ruaj bosh, si një dritare që i lë vend dritës, jo rregullit tim për ta kapur me vargje. Në fund të fundit, kur shpirtrat takohen dhe nuk bashkohen, nuk do të thotë se kanë dështuar. Do të thotë se e kanë njohur njëri-tjetrin në një mënyrë që nuk ka nevojë për emra, për unaza, për certifikata. Thjesht e kanë pranuar se jeta ka shumë mënyra për të qenë e vërtetë.
Dhe nëse nesër eci sërish nëpër qytet dhe era më sjell një copëz zëri që më duket i njohur, do ta ndal frymën një çast. Jo për t’u kthyer, jo për të ndjekur një hije, por për të thënë faleminderit. Faleminderit për atë dhomë me dritare nga të dy anët, për atë qetësi që më mësoi të mos jem e etur për përgjigje të menjëhershme, për atë mënyrë të të dëgjuarit që e bëri zhurmën e botës të durueshme. Sepse dashuria, edhe kur nuk bashkon, mund të të vendosë në vendin tënd. Ndërsa unë vazhdoj, me fotografitë e mia dhe me fjalët e pakta, të ruaj gjërat që njerëzit mendojnë se nuk vlejnë më, duke e ditur se disa jetë nuk bëhen një, por bëhen dritë për njëra-tjetrën.